In Neuville-Saint-Vaast is het Monument des Fraternisations een onmisbare tussenstop op de Wegen van Herdenking van de Grote Oorlog. Het werd ingehuldigd in 2015 en is ontstaan uit de wens van korporaal Louis Barthas, die hier in 1915 verbroederde. Een sterk symbool van menselijkheid, een universeel en tijdloos werk.
Verbroederingen, een vergeten geschiedenis
Om de verbroederingen te begrijpen, moet men rekening houden met de afschuwelijke context van de winters van 1914 en 1915.
Sinds het begin van de oorlog hebben Franse en Duitse soldaten zich ingegraven in de loopgraven, vijanden tegenover elkaar, aan de frontlinie. Uitgeput door de kou en de gevechten, vast in de modder van de loopgraven, zullen deze mannen verbroederen. Duizenden wapenstilstanden van enkele uren of enkele dagen vinden plaats met Kerstmis, van België tot aan de Elzas. Ze zingen en wisselen tabak en drank uit. Deze momenten van menselijkheid zullen worden gecensureerd, vrijwillig vergeten.
Louis Barthas, een belangrijke getuige
Deze 35-jarige tonnenmaker uit de Aude beleefde op 10 december 1915 het “modderbestand”, hier in Artois, aan de frontlinie.
Als korporaal ondergaat hij het geweld van de oorlog. Als hij terugkomt, schrijft hij vanuit zijn aantekeningen wat hij dagelijks heeft meegemaakt. De “Oorlogsdagboeken van Louis Barthas, tonnenmaker 1914-1918”, gepubliceerd in 1978, markeren een keerpunt in de geschiedschrijving van de Grote Oorlog. In dit authentieke verslag vertelt hij over deze episode van verbroedering, gepaard met een gelofte van darnkbaarheid voor dit dappere en broederlijke moment van menselijkheid.
“Wie weet! Misschien plaatst men ooit op deze hoek van Artois een monument ter herdenking van deze momenten van verbroedering tussen mensen die de verschrikkingen van de oorlog meemaakten en tegen hun wil gedwongen werden om elkaar te doden.”, Louis Barthas.
De geboorte van het monument
Het duurde meer dan een eeuw voordat deze wens werd ingewilligd. De regisseur Christian Carion, uit Artois, brengt de verbroederingen naar het scherm in de film “Joyeux Noël” in 2005.
Het is een enorm succes. De filmmaker heeft de felle wens om dit door Barthas gewenste monument te creëren, maar zonder succes. In 2014, aan het begin van de viering van de honderdste verjaardag van de Grote Oorlog, schrijft hij hier een artikel over, dat wordt gepubliceerd in Le Monde en opgepikt wordt door Philippe Rapeneau, toenmalig voorzitter van de stedelijke gemeenschap. Het verhaal wint aan kracht en het monument zal uiteindelijk worden ingewijd door François Hollande op 17 december 2015.
“De verbroederingen werden onderdeel van de officiële geschiedenis van de Grote Oorlog in december 2015, toen president François Hollande het Monument des Fraternisations in Neuville-Saint-Vaast inwijdde. Dat was wat ik wilde, want ik had ontdekt hoeveel moeite er was gedaan om ervoor te zorgen dat deze gebeurtenissen niet bekend zouden geraken bij het grote publiek. Zonder de film “Joyeux Noël” en vervolgens de inzet van Philippe Rapeneau (voorzitter van de stedelijke gemeenschap van Arras van 2011 tot 2018), zou er niets mogelijk zijn geweest.
Onze kinderen leren vandaag over de ongelofelijke kerstdagen van 1914 als een van de vele gebeurtenissen die tijdens deze vreselijke oorlog hebben plaatsgevonde
Korporaal Barthas, die zich het monument vanop de bodem van zijn loopgraaf bedacht, wilde dat we de moed van het broederlijke gebaar niet zouden vergeten.
Deze getuigenis van menselijkheid spreekt tot ieder van ons, zowel vandaag als in het verleden. Dat maakt het zo kostbaar.”
Een iconische plek
Het Monument des Fraternisations is gebouwd in Neuville-Saint-Vaast, rue de Maroeuil, op de weg die Arras met Béthune verbindt, omringd door de belangrijke plaatsen van de Grote Oorlog in Artois.
Het grenst aan de nationale begraafplaats van La Targette en de 11500 Franse soldaten die er begraven liggen, getuigen van het geweld van de gevechten tussen 1915 en 1917. Aangrenzend ligt de La Targette British Cemetery en in de verte de Duitse militaire begraafplaats van het Witte Huis en zijn 45.000 soldaten, de grootste Duitse begraafplaats van Frankrijk. De drie belangrijkste strijdende partijen zijn er vertegenwoordigd. Vanaf hier kunt u de torens van de abdij van de Mont Saint-Eloi zien.
Een ontroerend hedendaags werk
Eerst moet men door een symbolische loopgraaf wandelen, dan moet men, na het lezen van Barthas’ woorden, gegraveerd in de vloer, doorzetten naar de twee groepen glassymbolen die de broosheid van de verbroedering symboliseren – waar de silhouetten van Franse, Britse en Duitse soldaten in het oog springen.
Deze hedendaagse en esthetische uitnodiging om de geschiedenis in te gaan, gemaakt door het Atelier Sensomoto, wordt aangevuld met een uiterst realistische onderdompeling dankzij een tijdmachine: de Timescope. Men wordt er letterlijk gekatapulteerd naar deze dag op 10 december 1915, alvorens de hoogte op te zoeken om de belangrijke herdenkingsplaatsen van Artois te ontdekken.
Het Monument des Fraternisations
- Timescope et monument accessibles 7/7 jours et 24/24 heures
- Pour s’y rendre: Chemin de Maroeuil, 62580 Neuville-Saint-Vaast